کتاب درمانی از چند مرحله تشکیل شده است، موفقیت این شیوه، مانند دیگر ملاحظات درمانی، تا حد زیادی به رابطه میان کودک و درمانگر بستگی دارد. پس از ایجاد رابطه ای صمیمانه و اطمینان بخش، درمانگر باید تعارض کودک را تشخیص دهد و تصمیم بگیرد که کدامیک از دو شیوه مشاوره انفرادی یا گروهی برای او مناسبتر است. شناخت دقیق کودک و مطالعه کتاب ها پیش از آغاز درمان، به درمانگر کمک می کند تا کتابی را که با مشکل کودک مطابقت دارد بیابد. چنین کتابی به کودک کمک می کند تا فرآیندهای همانندسازی، پالایش روانی و بصیرت را تجربه کند. این تجربیات برای حل مسئله، رشد و تغییر ضروری هستند.
در وهله نخست، درمانگر باید تشخیص دهد که آیا تعارض مورد نظر، یک پدیده تحولی معمول و مشترک میان همه کودکان است یا تعارض وضعیتی خاصی است که تنها عده اندکی با آن مواجه شده اند. تشخیص موارد بحرانی که به اقدام سریع نیاز دارند و تعیین میزان وخامت و دشواری مسئله و تأثیری که بر عملکرد کلی کودک می گذارد، مهم است. تصمیم گیری درباره اینکه آیا بررسی تعارض به جلسات مشاوره انفرادی یا جلسات گروهی کم جمعیت نیاز دارد، یا از طریق فعالیت های گروهی پرجمعیت می توان به آن پرداخت، به عهده درمانگر است. حوادث بسیار دردناکی که کودکان را به شدت متأثر می کنند، همیشه باید در جلسات انفرادی مورد بررسی قرار گیرند.
تاثیر کتاب درمانی بر مهارت اجتماعی کودکان
در کتاب‌درمانی، کودکان افکار خود را به طور غیرمستقیم، از طریق شخصیت کتاب‌های داستان به اشتراک می‌گذارند. کتاب‌درمانی به اصلاح نگرش‌ها، تغییر در رفتارها و پرورش استعدادها کمک می‌کند.آنجا که روند کتاب‌درمانی مرحله به مرحله انجام می‌شود، به سبب نداشتن مهارت و تجربه و نیز ذهنیت‌های متفاوت، کودکان به تنهایی نمی‌توانند این فرایند را هدایت کنند. در نتیجه، حضور تسهیل‌گر ضروری به نظر می‌رسد. کتابدار و یا درمانگر با طرح سؤال و بحث‌های پیوسته دربارة شخصیت‌ها و تجربه‌های قهرمانان و روشن کردن مفاهیم عینی و ضمنی، ذهن و احساس کودکان را به طور منسجم هدایت می‌کند.
از طریق کتاب‌های کودکان می‌توان مهارت‌های مختلفی از قبیل مهارت‌های اجتماعی، مهارت حل مسئله و مهارت خودآگاهی را به کودکان آموخت مهارت‌های اجتماعی، رفتارهایی هستند که رشد آنها می‌تواند به عملکرد مؤثر و مفید فرد در اجتماع کمک کند و سبب عملکرد مناسب اجتماعی کودک شود برخورداری از مهارت‌های اجتماعی به کودکان کمک می‌کند تا از توانایی‌های خود به نحو مطلوب‌تری استفاده کنند. کودکان برخوردار از مهارت‌های اجتماعی به آسانی می‌توانند با اجتماع خویش سازگار شوند و تعارضهای روانی را از بین ببرند و به شکلی کارآمد با مشکلات خود مقابله کنند. از سویی دیگر، کودکان با کمبود مهارت‌های اجتماعی، نه تنها خود از این کمبود رنج می‌برند بلکه با رفتارهای نامناسب و تکانشی خود، مزاحمت برای دیگران ایجاد می‌کنند. در نتیجه، کودک به سبب این کمبود از جمع دوستان و همسالان طرد خواهد شد و بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی و فشار گروه همسالان قرار می‌گیرد، زیرا مهارت و قاطعیت لازم را برای مقابله با این فشارها ندارد. وجود مهارت‌های اجتماعی در کودکان برای بهبود روابط با دیگران و حلّ مشکلات خود به‌ویژه در بزرگسالی، مسئله مهمی به نظر می‌رسد.
همانند سازی در کتاب درمانی:
هنگامی که کودکان، داستان را می خوانند یا به آن گوش می دهند، همانند سازی، یا پالایش روانی و بصیرت را تجربه می کنند. گفت و گو درباره یک کتاب خاص، همراه با فعالیت های جنبی مستمر، می تواند کودکان را در کسب بصیرت نسبت به اندیشه ها و احساسات، ارزش ها و رفتارهای خود یاری دهد. کودکان در نتیجه آگاهی بصیرتی که از طریق همانند سازی با شخصیت های کتاب کسب می کنند، غالباً به تصمیماتی می رسند که به آن ها در حل تعارض ها و تغییر نگرش ها و رفتارهای شان کمک می کند.
تخلیه هیجانات:
کودکان پس از همانندسازی می توانند مرحله تخلیه را تجربه کنند. تخلیه روانشناختی غالباً پس از رفع تعارضات شخصیتهای داستان رخ می دهد. هنگامی که شخصیت داستان پیروز می شود، تنشهای کودک تخفیف می یابد. وانگهی کودک بتدریج تجارت شخصیت های داستان را درک می کند و درمی یابد که تعارضهای خودش نیز درک شده است. کتاب درمانی این فرصت را برای کودک ایجاد می کند که دست کم برای یک لحظه کوتاه هیجانات نهفته ای را که محل ابراز دیگری ندارند، تخلیه کند.
رفع تعارض در کتاب درمانی:
کتاب درمانی به کودکان اجازه می دهد راه حل مسائل را بدون نیاز به بیان لفظی، رویارویی و تفسیر که همگی راهکارهای اساسی یک درمان موفق هستند ببینند. بچه ها با کمک درمانگر ابتدا می توانند با شخصیت کتاب که مسائل مشابهی دارد همانندسازی کنند. ببینند که چگونه آن شخصیت مسئله را حل
می کند و در نهایت راه حل های ممکن برای مسئله خود را تشخیص دهند. حل مسئله و تغییر نگرش و رفتار فرآیندی تدریجی است که نمی توان از آن تعجیل کرد و به تکمیل موففیت‌آمیز همه مراحل درمان نیازدارد.
این مراحل که پیشتر به آنها اشاره شده عبارتند از: همدلی و برقراری رابطه اطمینان بخش با کودک، شناخت کودک و درک طبیعت تعارض او ، یافتن کتابی که با مسئله کودک مطابقت کامل داشته باشد و فرصت دادن به کودک برای اینکه از سوی شخصیت (های) کتاب، انگیزه ها و تعارضهای وی (آنها) را تجربه کند. غالباً پس از چند جلسه مشاوره تغییرات تدریجی در نگرش و رفتار کودک مشاهده می شود.